- κατάρτι ή ιστός
- Μεγάλο κυλινδρικό δοκάρι, κάθετο στον επιμήκη άξονα του πλοίου, όπου αναρτώνται οι κεραίες που στηρίζουν τα πανιά. Επινοήθηκε, όταν κατέστη δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ο άνεμος ως κινητήρια δύναμη. Το κ., και γενικά η αρματωσιά (εξαρτία) των πλοίων, τελειοποιήθηκε με τα μεγάλα ιστιοφόρα πλοία, μεταξύ 16ου και 19ου αι., και αργότερα με τα κλίπερ, που πλέον έχουν εκλείψει από τις θάλασσες. H παράδοση της αρματωσιάς των ιστιοφόρων εξακολουθεί να διατηρείται σήμερα μόνο σε ορισμένα εκπαιδευτικά πλοία καθώς και σε κάποια μεγάλα ιστιοφόρα σκάφη ψυχαγωγίας. Με την εισαγωγή της χρήσης του ατμού στη ναυτιλία, η αρματωσιά παρέμεινε στα πλοία όχι για τους σκοπούς της ιστιοφορίας, αλλά για δευτερεύουσες λειτουργίες (που προϋπήρχαν) και για την εκπλήρωση νέων, εξίσου σημαντικών, καθηκόντων: για την προσαρμογή της κόφφας και του θωράκιου –που στηρίζονταν στα κ. και χρησίμευαν παλαιότερα στους τοξότες αρχικά και στους τυφεκιοφόρους αργότερα– σε σύγχρονους σκοπούς, όπως η ανίχνευση και η κατόπτευση (προβολείς, ραντάρ) ή για στήριξη ελαφρών όπλων· για την έπαρση των σημάτων και των σημαιών αλλά και για κεραίες ασυρμάτου· για να στηρίζονται οι μπίγες (φορτωτήρες), όταν τα κ. δεν είναι κατασκευασμένα ειδικά γι’ αυτό.
To κ. κατασκευάζεται από κορμούς δέντρων (πεύκου, ελάτης, λάρικος), οπότε μπορεί να αποτελείται από ένα ή περισσότερα κομμάτια –κολόμπα (στήλη) το κατώτερο και τσιμπούκια (επιστήλια) τα πάνω από την κολόμπα– ή από μονοκόμματο μέταλλο· στην τελευταία αυτή περίπτωση τα κ. έχουν διάφορα σχήματα, όπως κυλινδρικά, με μορφή τρίποδα, τετραποδικά, τύπου πλέγματος ή πύργου. Τα μεγάλα ιστιοφόρα γενικά έχουν τρία κ., από τα οποία το κεντρικό είναι το μεγάλο κ. (μέγας ιστός), το πλωριό ονομάζεται τουρκέτο (ακάτης ιστός) και το πρυμνιό μετζάνα (ιστός του επιδρόμου ή επίδρομος). Το πλαγιαστό κ. που εξέχει από την πλώρη καλείται μπομπρέσο (πρόβολος). Άλλα εξαρτήματα της αρματωσιάς των ιστιοφόρων είναι οι σταυρωτές κεραίες, η ράντα (κέρκος), το πίκι (κέρας) και οι αντένες για τα κουρτελάτσα.
Κατάρτια ιστιοφόρου: 1) τουρκέτο (ακάτης ιστός)· 2) τρίγκος (ακάτιο)· 3) παροκέτο (δολώνιο)· 4) πλωριός παπαφίγκος (φωσώνιο)· 5) πλωριός κούντρος (σιπάριο)· 6) μεγάλο κατάρτι (μέγας ιστός)· 7) μαΐστρα (μεγίστη)· 8) γάμπια (δόλωνας)· 9) μεγάλος παπαφίγκος (φώσωνας)· 10) μεγάλος κούντρος (σίπαρος)· 11) μετζάνα (επίδρομος)· 12) φόγος (επίκριο)· 13) κόντρα μετζάνα (δολωνίδα)· 14) μπέλμπερης (φωσωνίδα)· 15) κόντραμπέλμπερης (σιπαρί)· 16) μπομπρέσο (πρόβολος)· 17) μπαστούνι (δοράτιο του αρτέμωνα)· 18) κόντρα μπαστούνι (επιδορατίδα).
Σύγχρονο τριίστιο εκπαιδευτικό σκάφος.
Dictionary of Greek. 2013.